Tóm tắt kiến thức chương 5 - Kinh tế chính trị Mác - Lênin

I. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

1. Khái niệm kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam

- KTTT = Hàng hoá + Cơ chế giá
- Định hướng XHCN = mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”
- Vận hành theo quy luật thị trường nhưng Nhà nước XHCN điều tiết

2. Quá trình hình thành nhận thức của Đảng về KTTT định hướng XHCN

- 1986: Đổi mới – thừa nhận mặt tích cực của kinh tế hàng hoá
- 2001 (ĐH IX): khẳng định mô hình tổng quát
- 2021 (ĐH XIII): KTTT hiện đại, hội nhập QT + quản lý NNPL

3. Tính tất yếu khách quan phát triển KTTT định hướng XHCN

- Phù hợp quy luật phát triển KTHH → KTTT
- Động lực mạnh cho lực lượng sản xuất; khắc phục khuyết tật nhờ điều tiết NN XHCN

4. Đặc trưng cơ bản

a) Mục tiêu

Phát triển lực lượng SX + xây dựng CSVC CNXH + nâng cao đời sống nhân dân

b) Quan hệ sở hữu và thành phần kinh tế

- Nhiều hình thức sở hữu
- Kinh tế Nhà nước chủ đạo
- Tư nhân động lực quan trọng

c) Quan hệ quản lý nền kinh tế

- Đảng lãnh đạo – Nhà nước pháp quyền XHCN
- Dùng luật, quy hoạch, chính sách để khắc phục thất bại thị trường

d) Quan hệ phân phối

- Phân phối theo lao động, hiệu quả, vốn, phúc lợi
- Công bằng gắn với tăng trưởng

đ) Gắn tăng trưởng kinh tế với công bằng xã hội

- Tăng trưởng ↔ Công bằng ngay trong từng chính sách
- Không hy sinh công bằng để chạy theo GDP

Lưu ý hay nhầm lẫn:
- Không phải “thị trường” = tư bản; Việt Nam dùng thị trường NHƯNG định hướng XHCN.
- “Chủ đạo” ≠ độc quyền; kinh tế Nhà nước vẫn phải cạnh tranh.

II. Hoàn thiện thể chế KTTT định hướng XHCN ở Việt Nam

1. Sự cần thiết

- Thể chế chưa đồng bộ, chưa hiệu lực cao
- Thị trường yếu, chồng chéo luật lệ

2. Nội dung hoàn thiện

a) Thể chế sở hữu, thành phần kinh tế

- Hoàn thiện quyền tài sản
- Cải cách DNNN
- Thúc đẩy tư nhân, FDI

b) Đồng bộ yếu tố & thị trường

- Hoàn thiện giá, cạnh tranh, chất lượng
- Phát triển thị trường hàng hoá, vốn, công nghệ, lao động

c) Gắn tăng trưởng – bền vững – hội nhập

- Xây dựng thể chế phát triển bền vững + hội nhập
- Đa phương hoá, phòng ngừa rủi ro quốc tế

d) Nâng cao năng lực lãnh đạo Đảng và HTCT

- Kiểm soát quyền lực
- Cải cách hành chính
- Tăng minh bạch

Lưu ý:
Sinh viên dễ nhầm “Đồng bộ = xoá vai trò NN”; thực ra đồng bộ thị trường + điều tiết NN.

III. Các quan hệ lợi ích kinh tế ở Việt Nam

1. Lợi ích kinh tế & Quan hệ lợi ích

a) Lợi ích kinh tế

- Động cơ trực tiếp của mọi chủ thể
- Quyết định bởi địa vị sở hữu & lực lượng SX

b) Quan hệ lợi ích

- Thống nhất: lợi nhuận DN ↑ → thu nhập lao động ↑
- Mâu thuẫn: hàng giả, trốn thuế gây hại xã hội
- Nhân tố tác động: Lực lượng SX – Quan hệ SX – Chính sách NN – Hội nhập

2. Bảo đảm hài hòa lợi ích

- Bảo vệ lợi ích hợp pháp, tạo môi trường ổn định
- Cơ chế giải quyết mâu thuẫn: thương lượng, pháp luật, hòa giải, trọng tài

Tip ôn tập:
Thuộc 3 cặp từ khoá: “Thị trường – Định hướng”, “Tăng trưởng – Công bằng”, “Sở hữu – Phân phối”.
Đặt câu hỏi “ai được gì – bằng cách nào?” khi phân tích lợi ích.