Tóm tắt kiến thức chương 3 - Kinh tế chính trị Mác - Lênin

I. LÝ LUẬN CỦA C. MÁC VỀ GIÁ TRỊ THẶNG DƯ

1. Nguồn gốc của giá trị thặng dư

a) Công thức chung của tư bản

- Tiền vận động T-H-T’ (giá trị đầu cuối lớn hơn) 
- Khoản t trội ra ⇨ giá trị thặng dư (m)

b) Hàng hóa sức lao động

- Hai thuộc tính: Giá trị (vật chất + tinh thần + đào tạo + nuôi con) & Giá trị sử dụng (tạo ra giá trị mới > giá trị bản thân) 
- Điều kiện: tự do thân thể & không sở hữu tư liệu sản xuất

c) Quá trình sản xuất giá trị thặng dư

- Thời gian tất yếu (Tᴛy) + thặng dư (Tᴛd) 
- m = giá trị mới ngoài Tᴛy

d) Tư bản bất biến (c) & khả biến (v)

đ) Tiền công

- Giá sức lao động, do người lao động tự tạo, dễ nhầm “được trả”

Chú ý: Nhầm lẫn tiền công ↔ giá trị sức lao động khiến quên m ẩn bên trong.

e) Tuần hoàn & chu chuyển tư bản

- Ba giai đoạn: T → H’ → T’ 
- Thời gian chu chuyển ↓ ⇒ m/ năm ↑

2. Bản chất giá trị thặng dư

- Quan hệ giai cấp: tư sản khai thác lao động làm thuê - $m'=\dfrac{m}{v}\times100\%$ ⇨ mức khai thác

3. Các phương pháp sản xuất giá trị thặng dư

Chú ý: Siêu ngạch ≠ tương đối nhưng là động lực tăng năng suất.

II. TÍCH LŨY TƯ BẢN

1. Bản chất

- Tái sản xuất mở rộng: m → tư bản phụ thêm 
- Nguồn duy nhất: m

2. Nhân tố ảnh hưởng quy mô tích lũy

- Tỷ suất m’ ↑ 
- Năng suất lao động ↑ → giá trị SLĐ ↓ 
- Hiệu quả máy móc (sự khác biệt tư bản sử dụng/tiêu dùng) 
- Tư bản ứng trước lớn + thị trường thuận lợi

3. Hệ quả

- Cấu tạo hữu cơ (c/v) ↑ 
- Tích tụ (giá trị m) & tập trung (hợp nhất vốn) ↑ 
- Hai mặt: Giàu sang tư sản / bần cùng hóa CN

Nhầm lẫn thường gặp: “Tích tụ” = tăng tư bản cá biệt bằng m; “Tập trung” = sáp nhập vốn sẵn có.

III. CÁC HÌNH THỨC BIỂU HIỆN CỦA GIÁ TRỊ THẶNG DƯ

1. Lợi nhuận

a) Chi phí sản xuất (k)

- k = c + v

b) Bản chất

- p = G – k;

p’

= $\dfrac{p}{c+v}\times100\%$

c) Nhân tố tác động p’

- m’ ↑; c/v ↓; Tốc độ chu chuyển ↑; Tiết kiệm c

d) Lợi nhuận thương nghiệp & bình quân

- Cạnh tranh ngành → lợi nhuận bình quân (p̄) 
- Thương nghiệp nhận một phần m đổi lấy khâu tiêu thụ

2. Lợi tức

- Một phần p̄ chuyển cho tư bản cho vay 
- $z'=\dfrac{lợi\ tức}{TBCV}\times100\%$

Chú ý: Tiền đẻ ra tiền là ảo tưởng khi quên nguồn gốc m.

3. Địa tô tư bản chủ nghĩa

- Địa tô chênh lệch I (đất tốt) / II (thâm canh) 
- Địa tô tuyệt đối: lợi nhuận siêu ngạch do độc quyền đất

Mẹo nhớ nhanh: p – sản xuất; z – tiền; R – đất.