Tóm tắt kiến thức chương 3 - Quản lý tài chính công

3.1. Khái niệm cân đối ngân sách nhà nước

- Cân đối = Thu ↔ Chi hài hòa (không chỉ “bằng nhau” mà còn đúng cơ cấu).
- Bảo đảm quan hệ: TW–ĐP, các địa phương với nhau.

Ba trạng thái ngân sách

Hay nhầm: Cân bằng không bắt buộc theo 1 năm; nhiều nước tính theo chu kỳ kinh tế.

3.2. Khái niệm và cách tính bội chi ngân sách nhà nước

- Bội chi: chênh lệch Chi > Thu một năm.
- Công thức: $Bội\;chi = \text{Tổng chi} - \text{Tổng thu}$
- Phân tách: Bội chi TW + Bội chi ĐP; không tính trả nợ gốc.

So sánh bội chi chu kỳ – bội chi cơ cấu

3.3. Nguyên nhân bội chi ngân sách nhà nước

- Chính sách Thu-Chi mở rộng (đầu tư, tiêu dùng).
- Chu kỳ kinh tế: Khủng hoảng → Thu giảm, Chi tăng.
- Quản lý kém, phân cấp bất cập, thiên tai, dịch bệnh.
- Phân loại: Bội chi chu kỳ & Bội chi cơ cấu.

Lưu ý: Không phải mọi bội chi đều xấu; quan trọng là mức, thời gian, hiệu quả sử dụng.

3.4. Nguồn bù đắp bội chi và sử dụng thặng dư

3.4.1. Nguồn bù đắp bội chi

Chú ý: Vay > Thuế khi muốn giãn gánh nặng tức thời, nhưng cần khống chế tỷ lệ nợ/GDP.

3.4.2. Sử dụng thặng dư ngân sách

- Trả nợ gốc & lãi.
- Tạo lập Quỹ dự trữ cho khủng hoảng.
- Cắt giảm thuế (kích thích khu vực tư).
- Tăng chi chuyển giao hoặc đầu tư hạ tầng.
- Ở VN: ưu tiên trả nợ, bổ sung quỹ dự trữ tài chính.

3.5. Giải pháp tổ chức cân đối ngân sách nhà nước ở Việt Nam

3.5.1. Khâu chuẩn bị & quyết định dự toán

- Dự toán phải toàn diện mọi khoản Thu-Chi.
- Lập kế hoạch tài chính 5-10 năm + cơ chế “cuốn chiếu”.
- Dự phòng 2-4% Chi để ứng phó đột xuất.
- Quá hạn QH/HĐND chưa phê, phải lập lại dự toán.

3.5.2. Khâu chấp hành ngân sách

- Phân bổ đúng, đủ, kịp thời (tránh dồn chi cuối năm).
- Dùng Quỹ dự trữ tài chính khi Thu chưa kịp về.
- Cho phép tạm ứng từ NHNN/KBNN nhưng hoàn trả trong năm.
- Kiểm soát tiết kiệm chi, cấm phát sinh nợ XDCB.
- Điều chỉnh dự toán khi thu không đạt/chi cấp bách.

3.5.3. Khâu kiểm toán & quyết toán

- Khoá sổ & lập báo cáo quyết toán sau 31/12.
- Chi chưa dùng hết → huỷ (trừ khoản được chuyển nguồn).
- Kiểm toán Nhà nước xác thực, giúp QH/HĐND đánh giá hiệu quả.
- Kết dư dùng trả nợ, rồi bổ sung quỹ dự trữ.

Lỗi thường gặp: Nhầm bội chi với nợ công – bội chi phát sinh trong năm; nợ công là khoản tích luỹ.