Bài giảng kiến thức Chương 4: Kinh tế chính trị Mác - Lênin

00:00 Chào các bạn
00:01 Trong buổi trò chuyện hôm nay, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về một trong những quy luật vận động quan trọng và phức tạp của nền kinh tế thị trường, đặc biệt là trong chủ nghĩa tư bản, đó chính là mối quan hệ giữa cạnh tranh và độc quyền.
00:12 Việc nắm vững những kiến thức này không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bối cảnh kinh tế thế giới hiện tại mà còn giúp hình thành tư duy thích ứng với những thách thức luôn hiện hữu.
00:20 Trước hết, chúng ta sẽ đi vào phần thứ nhất, tìm hiểu về độc quyền.
00:24 Độc quyền là gì?
00:26 Độc quyền được hiểu là sự liên minh giữa các doanh nghiệp lớn, những tổ chức này có khả năng thâu tóm việc sản xuất và tiêu thụ một số loại hàng hóa nhất định.
00:33 Mục đích chính của họ là định ra giá cả độc quyền để thu về lợi nhuận độc quyền cao.
00:37 Vậy, nguyên nhân nào dẫn đến sự hình thành của độc quyền?
00:41 có một số nguyên nhân chính sau đây.
00:43 Thứ nhất, đó là do sự phát triển mạnh mẽ của lực lượng sản xuất.
00:46 Tác động của tiến bộ khoa học kỹ thuật đòi hỏi các doanh nghiệp phải ứng dụng công nghệ mới vào sản xuất kinh doanh.
00:52 Điều này yêu cầu nguồn vốn lớn, mà không phải doanh nghiệp nào cũng có thể đáp ứng được.
00:56 Vì vậy, các doanh nghiệp phải đẩy nhanh quá trình tích tụ và tập trung sản xuất, dẫn đến hình thành các doanh nghiệp quy mô lớn.
01:02 Những thành tựu khoa học kỹ thuật mới của cuối thế kỷ 1900, đầu thế kỷ 20 đã thúc đẩy sự ra đời của các ngành sản xuất mới đòi hỏi quy mô lớn và đồng thời tăng năng suất lao động, tích lũy tư bản, thúc đẩy sản xuất quy mô lớn.
01:14 Thứ hai, độc quyền hình thành do cạnh tranh.
01:16 Cạnh tranh gay gắt trên thị trường khiến các doanh nghiệp vừa và nhỏ bị phá sản hàng loạt.
01:20 Còn các doanh nghiệp lớn, dù tồn tại được, cũng bị suy yếu.
01:24 Để tiếp tục phát triển, họ buộc phải tăng cường tích tụ, tập trung sản xuất, liên kết với nhau thành các doanh nghiệp với quy mô ngày càng lớn hơn.
01:32 Thứ ba, sự ra đời của độc quyền còn do tác động của các cuộc khủng hoảng kinh tế và sự phát triển của hệ thống tín dụng.
01:38 Cuộc khủng hoảng kinh tế lớn năm 1873 đã đẩy nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ vào phá sản, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp lớn còn tồn tại hình thành các tổ chức độc quyền.
01:47 Đồng thời, sự phát triển của hệ thống tín dụng, đặc biệt là việc hình thành và phát triển các công ty cổ phần, đã trở thành đòn bảy mạnh mẽ thúc đẩy tập trung sản xuất, tạo tiền đề cho sự ra đời của các tổ chức độc quyền.
01:58 Trong lịch sử, các hình thức tổ chức độc quyền cơ bản bao gồm: Catel, XANHDICA, Toros và Consum.
02:05 Catel là hình thức liên minh lỏng lẻo về giá cả, sản lượng.
02:09 XANHDICA ổn định hơn, tập trung vào khâu lưu thông hàng hóa.
02:13 Toros thống nhất cả sản xuất và tiêu thụ.
02:16 Và Consum là liên kết đa ngành, quy mô lớn, phụ thuộc tài chính vào một nhóm nhà tư bản khổng lồ.
02:22 Tiếp theo, chúng ta sẽ khám phá phần thứ hai, tìm hiểu về độc quyền nhà nước.
02:26 Độc quyền nhà nước là một kiểu độc quyền mà trong đó, nhà nước nắm giữ vị thế độc quyền, dựa trên việc duy trì sức mạnh của các tổ chức độc quyền ở những lĩnh vực then chốt của nền kinh tế.
02:36 Mục đích là tạo ra sức mạnh vật chất cho sự ổn định của chế độ chính trị xã hội.
02:41 Nguyên nhân hình thành độc quyền nhà nước trong nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa bao gồm, đầu tiên, sự tích tụ và tập trung vốn ngày càng lớn dẫn đến yêu cầu khách quan về sự điều tiết sản xuất và phân phối từ một trung tâm, tức là nhà nước phải quản lý nền kinh tế.
02:54 Thứ hai, sự phát triển của phân công lao động xã hội đã làm xuất hiện một số ngành mới có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội, nhưng các tổ chức độc quyền tư nhân không thể hoặc không muốn đầu tư do vốn lớn, thu hồi chậm và ít lợi nhuận, như các ngành kết cấu hạ tầng.
03:07 Vì vậy, nhà nước phải đứng ra đảm nhận.
03:10 Thứ ba, sự thống trị của độc quyền tư nhân đã làm gia tăng sự phân hóa giàu nghèo và mâu thuẫn giai cấp, đòi hỏi nhà nước phải có các chính sách xã hội để xoa dịu và duy trì ổn định.
03:19 Và cuối cùng, xu hướng quốc tế hóa kinh tế và sự bành trướng của các liên minh độc quyền quốc tế đòi hỏi nhà nước phải điều tiết các quan hệ chính trị và kinh tế quốc tế.
03:27 Bản chất của độc quyền nhà nước trong chủ nghĩa tư bản là phục vụ lợi ích của các tổ chức độc quyền tư nhân nhằm duy trì và phát triển chủ nghĩa tư bản.
03:35 Nó là sự kết hợp sức mạnh của độc quyền tư nhân với sức mạnh của nhà nước trong một cơ chế thống nhất.
03:39 Nhà nước trở thành một tập thể tư bản khổng lồ, chủ sở hữu của nhiều doanh nghiệp và bộ máy nhà nước ngày càng phụ thuộc vào các tổ chức độc quyền.
03:47 Vậy, độc quyền tác động như thế nào đến nền kinh tế thị trường?
03:50 Chúng ta sẽ tìm hiểu trong phần thứ ba, tác động của độc quyền và cạnh tranh trong trạng thái độc quyền.
03:56 Độc quyền có cả tác động tích cực và tiêu cực.
03:59 Về mặt tích cực, một là, độc quyền tạo ra khả năng to lớn trong nghiên cứu và triển khai các hoạt động khoa học kỹ thuật, thúc đẩy tiến bộ kỹ thuật.
04:06 Hai là, độc quyền có thể làm tăng năng suất lao động, nâng cao năng lực cạnh tranh của bản thân tổ chức độc quyền, nhờ ưu thế về vốn và khả năng ứng dụng công nghệ hiện đại.
04:15 Ba là, độc quyền tạo được sức mạnh kinh tế, góp phần thúc đẩy nền kinh tế phát triển theo hướng sản xuất lớn hiện đại, tập trung đầu tư vào các lĩnh vực kinh tế trọng tâm.
04:23 Tuy nhiên, độc quyền cũng mang lại những tác động tiêu cực, một là, độc quyền làm cho cạnh tranh không hoàn hảo, gây thiệt hại cho người tiêu dùng và xã hội.
04:31 Vì lợi nhuận độc quyền cao, họ áp đặt giá bán cao và giá mua thấp, thực hiện sự trao đổi không ngang giá, hạn chế khối lượng hàng hóa, tạo ra cung cầu giả tạo.
04:41 Hai là, độc quyền có thể kìm hãm sự tiến bộ kỹ thuật và phát triển kinh tế xã hội.
04:45 Mặc dù có khả năng tài chính lớn, nhưng vì lợi ích độc quyền, họ chỉ thực hiện nghiên cứu, phát minh khi vị thế độc quyền không bị lung lay.
04:53 Ba là, độc quyền có thể làm tăng sự phân hóa giàu nghèo khi bị chi phối bởi các nhóm lợi ích cục bộ, bành trướng sang lĩnh vực chính trị, xã hội, phục vụ lợi ích riêng thay vì lợi ích của đại đa số nhân dân lao động.
05:04 Độc quyền sinh ra từ cạnh tranh tự do, nhưng sự xuất hiện của độc quyền không thủ tiêu cạnh tranh.
05:09 Trái lại, độc quyền làm cho cạnh tranh trở nên đa dạng và gay gắt hơn.
05:13 Có ba loại hình cạnh tranh chính trong trạng thái độc quyền, một là, cạnh tranh giữa các tổ chức độc quyền với các doanh nghiệp ngoài độc quyền.
05:20 Các tổ chức độc quyền thường tìm cách thôn tính, chi phối các doanh nghiệp yếu thế hơn.
05:24 Hai là, cạnh tranh giữa các tổ chức độc quyền với nhau, có thể là trong cùng ngành hoặc khác ngành.
05:29 Ba là, cạnh tranh trong nội bộ các tổ chức độc quyền, giữa các doanh nghiệp tham gia để giành lợi thế hoặc tỷ lệ cổ phần khống chế.
05:36 Tiếp theo, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu phần thứ tư, các biểu hiện mới của độc quyền và độc quyền nhà nước ngày nay, cùng với vai trò lịch sử của chủ nghĩa tư bản.
05:45 Ngày nay, các đặc điểm của độc quyền đã có những biểu hiện mới.
05:49 Về tích tụ và tập trung tư bản, xuất hiện các công ty độc quyền xuyên quốc gia, bên cạnh sự phát triển của các xí nghiệp vừa và nhỏ, vốn phụ thuộc vào các tổ chức độc quyền lớn.
05:58 Các hình thức tổ chức độc quyền mới như Conson và Conglomorad cũng ra đời.
06:02 Về vai trò của tư bản tài chính, đã có sự liên kết đa ngành rộng hơn, bao gồm công nghiệp, nông nghiệp, thương mại, tín dụng, dịch vụ, quân sự.
06:10 Cơ chế tham dự của tư bản tài chính được bổ sung bằng chế độ ủy nhiệm, nơi các đại cổ đông quyết định thay mặt các cổ đông nhỏ.
06:17 Các ngân hàng đa quốc gia và xuyên quốc gia cũng điều tiết các tập đoàn lớn.
06:21 Về xuất khẩu tư bản, luồng vốn giờ đây chủ yếu chảy qua lại giữa các nước tư bản phát triển với nhau, thay vì từ nước giàu sang nước kém phát triển như trước.
06:28 Vai trò của các công ty xuyên quốc gia trong đầu tư trực tiếp nước ngoài ngày càng to lớn.
06:33 Các hình thức xuất khẩu tư bản cũng đa dạng hơn và nguyên tắc cùng có lợi được đề cao.
06:37 Về phân chia thị trường thế giới, sức mạnh của các công ty xuyên quốc gia thúc đẩy toàn cầu hóa và phân chia phạm vi ảnh hưởng.
06:43 Đồng thời, xu hướng khu vực hóa kinh tế cũng hình thành các liên minh kinh tế khu vực lớn.
06:48 Về phân chia lãnh thổ ảnh hưởng, nó vẫn tiếp diễn dưới những hình thức cạnh tranh và thống trị mới, như chiến lược biên giới mềm và biên giới kinh tế rộng hơn biên giới địa lý, ràng buộc các nước kém phát triển về vốn và công nghệ.
06:59 Các cuộc chiến tranh thương mại, sắc tộc, tôn giáo cũng có sự can thiệp trực tiếp hoặc gián tiếp của các cường quốc tư bản.
07:06 Độc quyền nhà nước cũng có những biểu hiện mới.
07:08 Về quan hệ nhân sự, thể chế đa nguyên trong phân chia quyền lực nhà nước trở nên phổ biến, với cơ chế thỏa hiệp giữa các thế lực tư bản độc quyền.
07:15 Về sở hữu nhà nước, chi tiêu ngân sách được kiểm soát chặt chẽ, dự trữ quốc gia trở thành nguồn vốn quan trọng.
07:21 Nhà nước tăng cường đầu tư vào nghiên cứu khoa học cơ bản, kết cấu hạ tầng và các nhu cầu xã hội, đồng thời dùng ngân sách để giải cứu các tập đoàn lớn trong khủng hoảng.
07:29 Về vai trò công cụ điều tiết kinh tế, độc quyền nhà nước tập trung vào một số lĩnh vực hạn chế.
07:34 Các chính phủ và nghị viện tư sản hiện đại được tổ chức như một công ty cổ phần, và viện trợ ưu đãi từ nguồn lực nhà nước có xu hướng gia tăng, trở thành một bộ phận của điều tiết kinh tế trong nước.
07:44 Cuối cùng, chúng ta sẽ nhìn lại vai trò lịch sử của chủ nghĩa tư bản.
07:49 Chủ nghĩa tư bản có vai trò tích cực đáng kể trong quá trình phát triển xã hội.
07:53 Một là, nó thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển nhanh chóng, từ kỹ thuật thủ công lên cơ khí, tự động hóa, tin học hóa, giải phóng sức lao động và nâng cao hiệu quả khám phá tự nhiên.
08:03 Chủ nghĩa tư bản đã có công lớn trong các cuộc cách mạng công nghiệp, đưa nhân loại bước vào thời đại kinh tế tri thức.
08:08 Hai là, nó chuyển nền sản xuất nhỏ thành nền sản xuất lớn hiện đại, kích thích cải tiến kỹ thuật, tăng năng suất lao động, tạo ra khối lượng sản phẩm hàng hóa khổng lồ.
08:16 Ba là, nó thực hiện xã hội hóa sản xuất, làm cho nền sản xuất hàng hóa phát triển mạnh và đạt tới mức điển hình nhất trong lịch sử, với sự phát triển của phân công lao động xã hội, sản xuất tập trung quy mô lớn, chuyên môn hóa và hợp tác lao động sâu sắc.
08:29 Tuy nhiên, chủ nghĩa tư bản cũng có những giới hạn lịch sử không thể tự vượt qua.
08:34 Một là, mục đích của nền sản xuất tư bản chủ nghĩa vẫn tập trung chủ yếu vì lợi ích của thiểu số giai cấp tư sản, đặc biệt là tư bản tài chính, không phù hợp với yêu cầu của trình độ xã hội hóa cao của lực lượng sản xuất và quy luật phát triển của xã hội loài người.
08:47 Hai là, độc quyền có thể kìm hãm sự tiến bộ kỹ thuật và phát triển sản xuất.
08:51 Mặc dù có khả năng, nhưng vì lợi ích độc quyền, các hoạt động nghiên cứu, phát minh chỉ được thực hiện khi vị thế độc quyền của họ được đảm bảo.
08:59 Ba là, chủ nghĩa tư bản đã và đang tiếp tục tham gia gây ra chiến tranh và xung đột ở nhiều nơi trên thế giới, do sự tranh giành lãnh thổ và thị trường giữa các cường quốc tư bản, dẫn đến các cuộc chiến tranh và chạy đua vũ trang.
09:10 Bốn là, sự phân hóa giàu nghèo trong lòng các nước tư bản và giữa các quốc gia có xu hướng ngày càng sâu sắc.
09:16 Chủ nghĩa tư bản càng phát triển, tích lũy và tập trung tư bản càng cao, lợi nhuận của các tập đoàn độc quyền càng lớn, trong khi thu nhập của giai cấp công nhân giảm tương đối.
09:25 Những hạn chế này bắt nguồn từ mâu thuẫn cơ bản của chủ nghĩa tư bản, đó là mâu thuẫn giữa trình độ xã hội hóa ngày càng cao của lực lượng sản xuất với quan hệ sản xuất dựa trên chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất.
09:36 Mặc dù quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa đã có những điều chỉnh nhất định để thích ứng, nhưng mâu thuẫn cơ bản vẫn tồn tại và ngày càng gay gắt.
09:43 Chính vì vậy, chủ nghĩa tư bản không tồn tại vĩnh viễn, mà khi phát triển đến một trình độ nhất định sẽ bị thay thế bởi một hình thái kinh tế xã hội mới tiến bộ hơn, phù hợp với yêu cầu của quy luật quan hệ sản xuất phải phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất.
09:56 Như vậy, chúng ta đã cùng nhau điểm qua những kiến thức cốt lõi về cạnh tranh và độc quyền, từ nguyên nhân hình thành, tác động, đến những biểu hiện mới trong bối cảnh hiện nay và vai trò lịch sử của chủ nghĩa tư bản.
10:07 Việc hiểu rõ những quy luật này sẽ giúp chúng ta có cái nhìn sâu sắc hơn về sự vận động phức tạp của nền kinh tế thị trường.
10:13 Cảm ơn các bạn đã lắng nghe.
10:15 Hẹn gặp lại các bạn trong những buổi trò chuyện tiếp theo.