Bài giảng Triết học Mác Lênin Chương 1: Khái lược Triết học

00:00 Chào các bạn, mình là người sẽ cùng các bạn khám phá những kiến thức nền tảng về triết học trong buổi chia sẻ ngày hôm nay.
00:05 Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về bản chất của triết học, vấn đề cốt lõi mà nó giải quyết, cũng như vai trò và những trường phái tư tưởng chính trong lịch sử của bộ môn này.
00:14 Đầu tiên, chúng ta sẽ đi vào phần thứ nhất, triết học là gì?
00:19 Triết học, một hình thái ý thức xã hội đặc biệt, ra đời gần như cùng thời điểm ở cả phương Đông và phương Tây, vào khoảng từ thế kỷ thứ tám đến thế kỷ thứ sáu trước công nguyên.
00:27 Tại Trung Quốc, thuật ngữ triết học có nghĩa là sự
00:29 đi tìm bản chất của đối tượng, được hiểu là trí tuệ, là sự hiểu biết sâu sắc của con người.
00:35 Ở Ấn Độ, Dasana tức là triết học, mang hàm ý chiêm ngưỡng, là tri thức dựa trên lý trí, là con đường suy ngẫm để dẫn dắt con người đến với lẽ phải.
00:43 Còn ở phương Tây, cụ thể là Hy Lạp, thuật ngữ philosophia có nghĩa là yêu mến sự thông thái, vừa mang tính định hướng, vừa nhấn mạnh khát vọng tìm kiếm chân lý của con người.
00:52 Dù ở đâu, triết học ban đầu đều là hoạt động tinh thần biểu hiện khả năng nhận thức và đánh giá của con người.
00:58 Khái quát lại, chúng ta có thể hiểu triết học là hệ thống tri thức lý luận chung nhất của con người về thế giới, về vị trí và vai trò của con người trong thế giới ấy.
01:06 Triết học ra đời từ thực tiễn, do nhu cầu của thực tiễn, và nó có nguồn gốc nhận thức cũng như nguồn gốc xã hội.
01:12 Để triết học có thể xuất hiện, con người cần có một vốn hiểu biết nhất định và khả năng rút ra cái chung từ vô vàn sự kiện riêng lẻ.
01:18 Đồng thời, xã hội phải hình thành tầng lớp lao động trí óc, có thể hệ thống hóa các quan điểm rời rạc thành học thuyết.
01:25 Tiếp theo là về đối tượng của triết học.
01:28 Trong quá trình phát triển, đối tượng của triết học đã có sự thay đổi đáng kể.
01:32 Ngay từ khi mới ra đời, triết học được xem là hình thái cao nhất của tri thức, bao hàm tri thức về tất cả các lĩnh vực, không có đối tượng riêng.
01:39 Điều này dẫn đến quan niệm cho rằng triết học là khoa học của mọi khoa học, đặc biệt ở triết học tự nhiên Hy Lạp cổ đại.
01:44 Tuy nhiên, đến thời kỳ trung cổ ở Tây Âu, khi quyền lực của giáo hội bao trùm, triết học đã trở thành nô lệ của thần học.
01:51 Sự phát triển mạnh mẽ của khoa học vào thế kỷ thứ 15, 16 đã tạo cơ sở vững chắc cho sự phục hưng triết học.
01:57 Các bộ môn khoa học chuyên ngành đã ra đời độc lập, thúc đẩy sự thay đổi của triết học.
02:02 Triết học duy vật chủ nghĩa dựa trên cơ sở tri thức khoa học thực nghiệm đã phát triển nhanh chóng, đạt tới đỉnh cao trong chủ nghĩa duy vật thế kỷ thứ 17, 18 ở Anh, Pháp, Hà Lan.
02:10 Về sau, tư duy triết học cũng phát triển trong các học thuyết duy tâm mà đỉnh cao là triết học Hegel, đại biểu xuất sắc của triết học cổ điển Đức.
02:18 Sự ra đời của các bộ môn khoa học độc lập đã từng bước làm phá sản tham vọng của triết học muốn đóng vai trò khoa học của các khoa học.
02:24 Triết học Hegel là học thuyết cuối cùng mang tham vọng đó.
02:27 Đến đầu thế kỷ thứ 19, triết học Marx ra đời.
02:30 Đoạn tuyệt triệt để với quan niệm khoa học của các khoa học, triết học Marxist xác định đối tượng nghiên cứu của mình là giải quyết mối quan hệ giữa vật chất và ý thức trên lập trường duy vật triệt để, và nghiên cứu những quy luật chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy.
02:43 Mặc dù vậy, điểm chung trong các học thuyết triết học ngày nay vẫn là nghiên cứu những vấn đề chung nhất của giới tự nhiên, của xã hội và con người, cùng mối quan hệ giữa con người và thế giới xung quanh.
02:53 Bây giờ, chúng ta sẽ chuyển sang phần thứ hai, vấn đề cơ bản của triết học.
02:58 Giống như những khoa học khác, triết học phải giải quyết rất nhiều vấn đề, nhưng có một vấn đề cực kỳ quan trọng, là nền tảng và điểm xuất phát để giải quyết những vấn đề còn lại.
03:07 Đó chính là vấn đề cơ bản của triết học.
03:09 Theo Angen, vấn đề cơ bản lớn của mọi triết học, đặc biệt là triết học hiện đại, là vấn đề quan hệ giữa tư duy với tồn tại.
03:16 Giải quyết vấn đề này không chỉ xác định được nền tảng cho các vấn đề khác mà còn là tiêu chuẩn để xác định lập trường, thế giới quan của các triết gia.
03:24 Vấn đề cơ bản của triết học có hai mặt.
03:26 Mặt thứ nhất hỏi, giữa ý thức và vật chất thì cái nào có trước, cái nào có sau, cái nào quyết định cái nào?
03:32 Mặt thứ hai hỏi, con người có khả năng nhận thức được thế giới hay không?
03:37 Tiếp theo, chúng ta cùng tìm hiểu phần thứ ba, chức năng thế giới quan của triết học.
03:42 Thế giới quan là toàn bộ những quan niệm của con người về thế giới, về bản thân con người, về cuộc sống và vị trí của con người trong thế giới đó.
03:49 Trong thế giới quan có sự hòa nhập giữa tri thức và niềm tin.
03:53 Tri thức là cơ sở trực tiếp, nhưng nó chỉ gia nhập thế giới quan khi đã trở thành niềm tin định hướng cho hoạt động của con người.
03:59 Nếu xét theo quá trình phát triển, có thể chia thế giới quan thành ba loại hình cơ bản, thế giới quan huyền thoại, thế giới quan tôn giáo và thế giới quan triết học.
04:07 Khác với huyền thoại và giáo lý của tôn giáo, triết học diễn tả quan niệm của con người dưới dạng hệ thống các phạm trù, quy luật, đóng vai trò như những bậc thang trong quá trình nhận thức thế giới.
04:16 Với ý nghĩa đó, triết học được coi như trình độ tự giác trong quá trình hình thành và phát triển của thế giới quan.
04:22 Triết học là hạt nhân lý luận của thế giới quan, giữ vai trò định hướng cho quá trình củng cố và phát triển thế giới quan của mỗi cá nhân, mỗi cộng đồng trong lịch sử.
04:30 Triết học ra đời với tư cách là hạt nhân lý luận của thế giới quan, làm cho thế giới quan phát triển như một quá trình tự giác dựa trên sự tổng kết kinh nghiệm thực tiễn và tri thức do các khoa học mang lại.
04:39 Đây chính là chức năng thế giới quan của triết học.
04:42 Bây giờ, chúng ta sẽ đi sâu vào phần thứ tư, chủ nghĩa duy vật, chủ nghĩa duy tâm và thuyết không thể biết.
04:49 Việc giải quyết mặt thứ nhất của vấn đề cơ bản trong triết học đã chia các nhà triết học thành hai trường phái lớn, chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm.
04:56 Những người cho rằng vật chất, giới tự nhiên là cái có trước và quyết định ý thức của con người được gọi là các nhà duy vật.
05:02 Cho đến nay, chủ nghĩa duy vật đã được thể hiện dưới ba hình thức cơ bản.
05:06 Thứ nhất là chủ nghĩa duy vật chất phác, xuất hiện ở thời cổ đại.
05:09 Mặc dù còn hạn chế, nhưng nó đã lấy giới tự nhiên để giải thích giới tự nhiên mà không viện đến thần linh.
05:15 Thứ hai là chủ nghĩa duy vật siêu hình, phát triển mạnh từ thế kỷ thứ 15 đến thế kỷ thứ 18.
05:20 Thời kỳ này chịu sự tác động mạnh mẽ của phương pháp tư duy siêu hình, nhìn thế giới như một cỗ máy khổng lồ, các bộ phận biệt lập và tĩnh tại.
05:27 Dù chưa phản ánh đúng hiện thực, nó góp phần không nhỏ vào việc chống lại thế giới quan duy tâm và tôn giáo.
05:33 Hình thức thứ ba và cũng là đỉnh cao là chủ nghĩa duy vật biện chứng, do các Mác và Angen xây dựng, sau đó được Lenin phát triển.
05:39 Nó khắc phục được hạn chế của các hình thức trước đó, không chỉ phản ánh hiện thực đúng như chính bản thân nó tồn tại mà còn là một công cụ hữu hiệu giúp cải tạo hiện thực.
05:47 Ngược lại, những người cho rằng ý thức, tinh thần có chức giới tự nhiên được gọi là các nhà duy tâm.
05:52 Chủ nghĩa duy tâm được chia thành hai phái.
05:55 Chủ nghĩa duy tâm chủ quan thừa nhận tính thứ nhất của ý thức con người, khẳng định mọi sự vật, hiện tượng chỉ là phức hợp những cảm giác của cá nhân.
06:02 Còn chủ nghĩa duy tâm khách quan cũng thừa nhận tính thứ nhất của ý thức, nhưng theo họ, đây là thứ tinh thần khách quan có trước và tồn tại độc lập với con người, thường được gọi là ý niệm, tinh thần tuyệt đối.
06:11 Chủ nghĩa duy tâm triết học cho rằng ý thức, tinh thần là cái có trước và sản sinh ra giới tự nhiên, vì vậy tôn giáo thường sử dụng các học thuyết duy tâm làm cơ sở lý luận.
06:20 Về phương diện nhận thức luận, sai lầm của chủ nghĩa duy tâm bắt nguồn từ cách xem xét phiến diện, tuyệt đối hóa một mặt nào đó của quá trình nhận thức.
06:27 Về nguồn gốc xã hội, sự tách rời lao động trí óc với lao động chân tay và địa vị thống trị của lao động trí óc đã tạo ra quan niệm về vai trò quyết định của nhân tố tinh thần, được các giai cấp thống trị ủng hộ.
06:37 Trong lịch sử triết học, có những học thuyết thừa nhận chỉ một trong hai thực thể là vật chất hoặc tinh thần là nguồn gốc của thế giới, được gọi là nhất nguyên luận.
06:44 Lại có những nhà triết học xem vật chất và tinh thần là hai nguyên thể tồn tại độc lập, tạo thành hai nguồn gốc của thế giới.
06:50 Học thuyết của họ là nhị nguyên luận.
06:52 Ngoài ra còn có đa nguyên luận.
06:54 Tuy nhiên, suy cho cùng, lịch sử triết học là lịch sử đấu tranh của hai trường phái chính, chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm.
07:01 Bây giờ, chúng ta sẽ tìm hiểu về thuyết không thể biết.
07:05 Đây là kết quả của cách giải quyết mặt thứ hai của vấn đề cơ bản triết học, tức là câu hỏi con người có khả năng nhận thức được thế giới hay không.
07:12 Tuyệt đại đa số các nhà triết học đều khẳng định khả năng nhận thức thế giới của con người.
07:16 Tuy nhiên, học thuyết triết học phủ nhận khả năng nhận thức này được gọi là thuyết không thể biết.
07:21 Theo thuyết này, con người không thể hiểu được đối tượng, hoặc chỉ hiểu hình thức bề ngoài, vì tính xác thực của các hình ảnh về đối tượng mà giác quan cung cấp không đảm bảo tính chân thực.
07:30 Từ tính tương đối của nhận thức đã dẫn đến sự ra đời của trào lưu hoài nghi luận từ triết học Hy Lạp cổ đại.
07:35 Từ hoài nghi luận, một số nhà triết học đã đi đến thuyết không thể biết mà tiêu biểu là Canto ở thế kỷ thứ 18.
07:41 Tiếp theo, chúng ta sẽ bàn về phần thứ năm, siêu hình và biện chứng.
07:46 Trong triết học hiện đại, đặc biệt là triết học Marxist, siêu hình và biện chứng được dùng để chỉ hai phương pháp chung nhất đối lập nhau của triết học.
07:53 Phương pháp siêu hình là phương pháp nhận thức đối tượng ở trạng thái cô lập, tách rời đối tượng ra khỏi các chỉnh thể khác và giữa các mặt đối lập nhau có một ranh giới tuyệt đối.
08:01 Nó nhận thức đối tượng ở trạng thái tĩnh tại.
08:03 Nếu có sự biến đổi thì đấy chỉ là sự biến đổi về số lượng, và nguyên nhân của sự biến đổi nằm ở bên ngoài đối tượng.
08:09 Phương pháp siêu hình làm cho con người chỉ nhìn thấy những sự vật riêng biệt mà không nhìn thấy mối liên hệ qua lại giữa chúng, chỉ nhìn thấy trạng thái tĩnh mà quên mất sự vận động.
08:17 Ngược lại, phương pháp biện chứng là phương pháp nhận thức đối tượng ở trong các mối liên hệ với nhau, ảnh hưởng và ràng buộc lẫn nhau.
08:24 Nó nhận thức đối tượng ở trạng thái vận động, biến đổi, nằm trong khuynh hướng chung là phát triển.
08:29 Đây là quá trình thay đổi về chất của các sự vật, hiện tượng mà nguồn gốc của sự thay đổi ấy là đấu tranh của các mặt đối lập để giải quyết mâu thuẫn nội tại của chúng.
08:37 Phương pháp biện chứng thể hiện tư duy mềm dẻo, linh hoạt, phản ánh hiện thực đúng như nó tồn tại.
08:42 Nhờ vậy, phương pháp tư duy biện chứng trở thành công cụ hữu hiệu giúp con người nhận thức và cải tạo thế giới.
08:47 Cùng với sự phát triển của tư duy con người, phương pháp biện chứng đã trải qua ba giai đoạn phát triển, thể hiện trong triết học với ba hình thức lịch sử.
08:55 Thứ nhất là phép biện chứng tự phát thời cổ đại.
08:57 Các nhà biện chứng thời kỳ này đã thấy sự vật, hiện tượng của vũ trụ sinh thành, biến hóa trong những sợi dây liên hệ vô cùng tận, nhưng những gì họ thấy được chỉ là trực kiến, chưa phải là kết quả của nghiên cứu khoa học.
09:08 Thứ hai là phép biện chứng duy tâm.
09:09 Đỉnh cao của hình thức này được thể hiện trong triết học cổ điển Đức, khởi đầu là Canto và hoàn thiện là Hegel.
09:15 Lần đầu tiên trong lịch sử, các nhà triết học Đức đã trình bày có hệ thống những nội dung quan trọng nhất của phương pháp biện chứng.
09:21 Tuy nhiên, theo họ, biện chứng ở đây bắt đầu từ tinh thần và kết thúc ở tinh thần, thế giới hiện thực chỉ là sự sao chép ý niệm, nên biện chứng của họ là biện chứng duy tâm.
09:30 Hình thức thứ ba và cũng là hoàn bị nhất là phép biện chứng duy vật.
09:33 Phép biện chứng duy vật được thể hiện trong triết học do các Mác và Angen xây dựng, sau đó được Lenin phát triển.
09:39 Các ông đã gạt bỏ tính chất thần bí, kế thừa những hạt nhân hợp lý trong phép biện chứng duy tâm để xây dựng phép biện chứng duy vật với tính cách là học thuyết về mối liên hệ phổ biến và về sự phát triển.
09:49 Cuối cùng, chúng ta sẽ tìm hiểu phần thứ sáu, chức năng phương pháp luận của triết học.
09:54 Phương pháp luận là lý luận về phương pháp, là hệ thống các quan điểm chỉ đạo việc tìm tòi, xây dựng, lựa chọn và vận dụng các phương pháp.
10:01 Xét phạm vi tác dụng, phương pháp luận có thể chia thành ba cấp độ, phương pháp luận ngành, phương pháp luận chung và phương pháp luận chung nhất.
10:08 Với tư cách là hệ thống tri thức chung nhất của con người về thế giới và vai trò của con người trong thế giới đó, với việc nghiên cứu những quy luật chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy, triết học thực hiện chức năng phương pháp luận chung nhất.
10:20 Trong triết học Mác Lênin, lý luận và phương pháp thống nhất hữu cơ với nhau.
10:24 Phép biện chứng duy vật là lý luận khoa học phản ánh khái quát sự vận động và phát triển của hiện thực.
10:29 Do đó, nó không chỉ là lý luận về phương pháp mà còn là sự diễn tả quan niệm về thế giới, là lý luận về thế giới quan.
10:36 Hệ thống các quan điểm của chủ nghĩa duy vật Marxist, do tính đúng đắn và triệt để của nó mang lại, đã trở thành nhân tố định hướng cho hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn, trở thành những nguyên tắc xuất phát của phương pháp luận.
10:46 Việc bồi dưỡng thế giới quan duy vật và rèn luyện tư duy biện chứng, đề phòng và chống chủ nghĩa chủ quan, tránh phương pháp tư duy siêu hình, vừa là kết quả, vừa là mục đích trực tiếp của việc học tập, nghiên cứu lý luận triết học nói chung.
10:58 Như vậy, chúng ta đã cùng nhau khái quát những kiến thức cơ bản nhất về triết học.
11:02 Hy vọng buổi chia sẻ này đã mang lại cho các bạn cái nhìn tổng quan và sâu sắc hơn về một trong những lĩnh vực tri thức quan trọng nhất của nhân loại.
11:09 Cảm ơn các bạn đã lắng nghe.